Sibirya Yükseği Ocak ayında Moğolistan-Rusya sınırı etrafında ortaya çıkan bir termik antisiklondur. Tıpkı yazın termik alçaklar da olduğu gibi sinoptiğin sırt tarafında oluk(trof) tarafına göre daha kolay oluşur. Ancak bu yüksek basınç Rusyaya çıktığında yarı dinamik-yarı termik özelliğe dönüşmekte ve Sibiryadan bütün yer soğuğunu da çekebilmektedir. Sibirya yükseği bazı zamanlar Tibet Platosuna kadar inebilmekte bazı zamanlar, Rusyanın en doğusuna gidip Kuzey ve Güney Kore'ye zeminden soğuk yollayabilmekte bazı zamanlarda da Rusya'nın kuzeybatısına yerleşip Doğu Avrupa'ya yer soğuğunu çekebilmektedir. İşte bu yazının konusuda Sibirya Yükseğinin batılaması olacaktır. Bu kavrama 'Avrupa Sibiryası' adını veriyorum.
İskandinav Yükseği - Sibirya Yükseği ve Hazar Yükseği arasındaki sınırı aşağıdaki gibi belirtiyorum. Normalde ister termik ister dinamik olsun yüksek ve alçak basınçların bir isimleri yoktur bunları biz koyarız. Her yıl belli merkezlerde yüksek basınç oluşumları görüldüğü için bu yüksek basınçlar o bölgenin ismiyle anılır olmuştur.
Burada tam merkez noktanın 53-55 N altına düşmemesi ve 35E'nin batısında olmaması önemli. Hazar yükseği olarak verdiğim bölgenin kuzeyinde ekstrem bir yüksek basıç değeri olursa orası da keza Sibirya Yükseği olarak davranış sergileyebilir. Burada önemli olan yüksek basıncın doğusunda yüzeyin aşırı soğuk çekirdekli olması.
Şimdi Sibiryadan Doğu Avrupaya zeminden soğuk akışı için genel kabulleri şöyle sıralayabiliriz.
- 35 dereceden doğu enlemi ile 55-70 derece kuzey boylamında bir yüksek basınç varlığı.
- Bu yüksek basıncın 1035 mb'dan yüksek olması(Yoksa gelen soğuklar kuvvetli olmaz.)
- Bu yüksek basıncın en az 72 saat boyunca varlığını sürdürmesi
Bu 3 koşul sağlandığında Avrupa Sibiryası aktif diyebiliriz.
Şimdi bu koşulları sağlayan Ocak aylarını ESRL'nin zaman serisi çizdirme aracı ile bulalım.
ESRL bu adresten 55-70N ve 35-45E değerlerini girip 1000 mb yüksekliklerini seçtiğimde karşıma o ayların 1000 mb yüksekliğini çıkarabiliyorum. 140 üstü değerleri Avrupa Sibiryalı aylar olarak seçtim zira bu kışların hepsinde Ocak ayında Doğu Avrupa normallerden soğuk geçmiş.
Şimdi bu kışlara T2m anomali haritasından daha detaylıca bakalım
1950:
1966:
1969:
1972:
1974:
1977:
1979:
1996:
2006:
2010:
2012(Şubat ortasına kadar etkilediği için 15 Şubata kadar ki bölüm alınmıştır.):
2014:
Bu kışların hepsinin birden basınç anomalisine bakacak olursak:
Bir başka açıdan:
Avrupa Sibiryası - AO Index İlişkisi
Sibirya yükseği sırtını kutba dayadığından ve batılı güçlü jet akımlarını sevmediğinden negatif AO'nun çok önemli olduğunu farketmişsinizdir. Avrupa Sibiryası için AO indexinde en ideal aralık +1 ile -3 arası görünüyor. -3'ten düşük olan ortalaması olan aylarda da genelde bu aralıkta aktifleşmiş.
1950 -0.060
1966 -3.232
1969 -2.967
1972 0.166
1974 0.232
1977 -3.767
1979 -2.233
1996 -1.200
2006 -0.170
2010 -2.587
2012 -0.220
2014 -0.969
Avrupa Sibiryası - NAO Index İlişkisi
AO indexinin aksine NAO'da pozitife tahammül daha düşük. Basınç anomalisinden farkedeceğiniz üzere Azor Adalarında negatif basınç anomalisi ve İzlanda üzerinde pozitif basınç anomalisi var. Yani evet Avrupa Sibiryası negatif NAO'yu sever diyebiliriz.
Avrupa Sibiryası - QBO Index İlişkisi
Açıkçası genel kalıp olarak doğulu QBO'nun Sibirya Yükseğinin batılamasında iyi olduğunu düşünürüz peki gerçekten böyle mi?
1950 -8.99
1966 -21.90
1969 -8.58
1972 +8.20
1974 -0.91
1977 -14.44
1979 +1.86
1996 -5.79
2006 -18.83
2010 -16.02
2012 -16.07
2014 +13.13
Bu 12 Ocaktan yalnızca 3 tanesinde pozitif QBO'dayken Avrupa Sibiryası oluşmuş. %75 örnek negatifken %25'i pozitif. Doğulu QBO olmazsa olmaz değil ama önemli diyebiliriz.
Avrupa Sibiryası - Nino Index İlişkisi
İşte dananın kuyruğu burada kopuyor. Bir tabu olarak La Ninanın Sibirya Yükseğini güçlendirdiğini düşünürüz. Evet, bu doğru(Link) ancak peki bu Sibiryanın batılamasını garanti eder mi bakalım:
1950 -1.5(La Nina)
1966 +1.4(El Nino)
1969 +1.1(El Nino)
1972 -0.7(La Nina)
1974 -1.8(La Nina)
1977 +0.7(El Nino)
1979 0.0(Nötr)
1996 -0.9(La Nina)
2006 -0.8(La Nina)
2010 +1.5(El Nino)
2012 -0.8(La Nina)
2014 -0.4(Nötr)
1950-2019 arasında 22 tane nört kış olmasına rağmen sadece 2 tanesinde Avrupa Sibiryası görülmüş. Kalan 48 kışın 10'unda El Nino veya La Ninada Avrupa Sibiryası var! Bu 10 kışın 4'ü El Nino 6'sı ise La Nina! La Ninalar arasında %40 ile Moderate La Nina en yüksek korelasyonu göstermiş. Buradan şu 2 sonuca ulaşabiliyoruz. Birincisi, nötr Ninolu ve Çok Güçlü El Ninolu Ocaklarda Avrupa Sibiryası'nın aktifleşmesi düşük. Moderate La Ninada ise ise yüksek görünüyor. Diğer durumlarda tahmin yapmak ise rus ruleti oynamak gibi bir şey yani öngörülemez.
Weak El Nino 2/12
Moderate El Nino 1/4
Strong El Nino 1/3
Very Strong El Nino 0/3
Neutral 2/22
Weak La Nina 3/14
Moderate La Nina 2/5
Strong La Nina 1/8
Yazının devamında Avrupa Sibiryası ile Stratosfer, MJO, Kar Örtüsü ve Güneş Aktivitesi ilişkilerini inceleyeceğiz.